Bất cứ một doanh nghiệp nào, dù lớn hay nhỏ, đều sở hữu một mô hình kinh doanh riêng (Business Model). Thuật ngữ nghe có vẻ chuyên môn này thực chất là cốt lõi của mọi hoạt động kinh doanh, là “kim chỉ nam” định hướng cho các doanh nghiệp trên con đường xây dựng thương hiệu, đạt được mục tiêu kinh doanh.
Vậy mô hình kinh doanh chính xác là gì? Tại sao mô hình này lại quan trọng với doanh nghiệp tới vậy? Hãy cùng khám phá các yếu tố cấu thành và cách lựa chọn mô hình kinh doanh hiệu quả, phù hợp cho doanh nghiệp qua bài viết của Gimasys!
Mô hình kinh doanh (Business Model) là gì?
Mô hình kinh doanh là cách mà một tổ chức tạo ra, cung cấp và thu về giá trị. Đây là khuôn khổ chi tiết mô tả cách một doanh nghiệp hoạt động, từ việc sản xuất sản phẩm/dịch vụ, tiếp cận khách hàng, đến kiếm doanh thu và quản lý chi phí. Mô hình kinh doanh trả lời câu hỏi: “Làm thế nào doanh nghiệp tồn tại và phát triển trong thị trường?”
Cụ thể, mô hình kinh doanh là một hệ thống các hoạt động liên kết với nhau, bao gồm việc xác định khách hàng mục tiêu, tạo ra sản phẩm/dịch vụ có giá trị, tiếp cận khách hàng và tạo ra doanh thu. Nó là “xương sống” của một doanh nghiệp, định hình cách doanh nghiệp hoạt động và phát triển.
Không có một khuôn mẫu cố định nào cho mô hình kinh doanh. Mỗi doanh nghiệp có thể tùy biến, linh hoạt xây dựng một mô hình kinh doanh riêng biệt, phù hợp với sản phẩm/dịch vụ, thị trường và mục tiêu của mình.
Các yếu tố cơ bản của mô hình kinh doanh
Mô hình kinh doanh thường được xây dựng dựa trên các thành tố chính, bao gồm:
- Giá trị cốt lõi (Value Proposition): Giá trị mà doanh nghiệp mang lại cho khách hàng.
- Phân khúc khách hàng (Customer Segments): Đối tượng khách hàng mục tiêu.
- Kênh phân phối (Channels): Cách doanh nghiệp tiếp cận và cung cấp sản phẩm/dịch vụ đến khách hàng.
- Quan hệ khách hàng (Customer Relationships): Phương pháp duy trì và gia tăng lòng trung thành của khách hàng.
- Dòng doanh thu (Revenue Streams): Cách doanh nghiệp tạo ra tiền.
- Hoạt động chính (Key Activities): Những công việc cần làm để vận hành mô hình kinh doanh.
- Tài nguyên chính (Key Resources): Những tài nguyên cần thiết (nhân sự, tài chính, công nghệ, thương hiệu).
- Đối tác chính (Key Partners): Các bên hợp tác chiến lược.
- Cơ cấu chi phí (Cost Structure): Phân bổ chi phí để vận hành doanh nghiệp.
Điểm danh một số mô hình kinh doanh phổ biến
Dưới đây là những mô hình kinh doanh phổ biến thường gặp trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Cùng Gimasys khám phá và phân tích chi tiết.
Mô hình kinh doanh bán hàng trực tiếp (Direct Sales)
Bán hàng trực tiếp hay Direct Sales là một hình thức kinh doanh mà trong đó các sản phẩm hoặc dịch vụ được bán trực tiếp từ nhà sản xuất hoặc nhà phân phối đến người tiêu dùng cuối cùng, không thông qua các kênh trung gian như cửa hàng bán lẻ, đại lý.
Thay vào đó, các nhà bán hàng sẽ trực tiếp tương tác, giới thiệu và bán sản phẩm cho khách hàng tại nhà, nơi làm việc hoặc các địa điểm công cộng.
Một số ví dụ điển hình cho loại hình kinh doanh này là Apple Store hay các cửa hàng bán lẻ độc lập. Các công ty bảo hiểm, ngân hàng cũng sử dụng mô hình bán hàng trực tiếp để giới thiệu và bán các sản phẩm tài chính như bảo hiểm nhân thọ, đầu tư.
Mô hình kinh doanh nền tảng (Platform)
Mô hình kinh doanh nền tảng là một mô hình kinh doanh tạo ra giá trị bằng cách kết nối hai hoặc nhiều nhóm người dùng khác nhau trên một nền tảng chung. Nền tảng này đóng vai trò trung gian, tạo điều kiện cho các bên tham gia tương tác và tạo ra giá trị cho nhau.
Minh họa cho mô hình này, chúng ta có thể kể đến Airbnb, nền tảng kết nối những người có phòng trống (chủ nhà) với những người cần chỗ ở (khách du lịch) hay ở Grab, kết nối hành khách với tài xế công nghệ.
Mô hình kinh doanh đăng ký (Subscription)
Mô hình kinh doanh đăng ký là một mô hình mà khách hàng trả một khoản phí định kỳ (thường là hàng tháng hoặc hàng năm) để có quyền truy cập vào một sản phẩm hoặc dịch vụ. Thay vì mua sản phẩm một lần, khách hàng sẽ “thuê” quyền sử dụng sản phẩm đó trong một khoảng thời gian nhất định.
Một Case Study nổi tiếng, đại diện cho kiểu mô hình này chính là Netflix và Spotify, hoạt động dựa trên việc khách hàng trả phí hàng tháng để sử dụng dịch vụ xem phim, nghe nhạc. Hay các phần mềm học trực tuyến như Coursera, Udemy, học viên sẽ trả phí để truy cập các khóa học ngắn hạn cho tới dài hạn.
Mô hình kinh doanh Freemium
Freemium là một thuật ngữ kết hợp giữa “free” (miễn phí) và “premium” (cao cấp). Đây là một mô hình kinh doanh cung cấp một phần sản phẩm hoặc dịch vụ miễn phí cho người dùng, nhưng để truy cập vào các tính năng nâng cao hoặc đầy đủ, người dùng sẽ phải trả phí.
Ví dụ, nhiều ứng dụng di động cho phép người dùng tải về và sử dụng miễn phí với một số tính năng cơ bản. Tuy nhiên, để mở khóa các tính năng cao cấp như loại bỏ quảng cáo, sử dụng không giới hạn, người dùng cần trả phí.
Mô hình kinh doanh quảng cáo (Advertising)
Mô hình kinh doanh quảng cáo là một mô hình mà doanh nghiệp tạo ra doanh thu bằng cách bán không gian quảng cáo trên nền tảng của mình cho các doanh nghiệp khác.
Nói cách khác, doanh nghiệp tạo ra một sản phẩm hoặc dịch vụ miễn phí hoặc có phí cho người dùng, và sau đó bán không gian trên nền tảng đó cho các nhà quảng cáo muốn tiếp cận đối tượng người dùng của họ.
Ví dụ về doanh nghiệp triển khai mô hình kinh doanh quảng cáo chính là các nền tảng Google, Youtube hay Facebook, Tik Tok.
Khi người dùng tìm kiếm một từ khóa trên Google, các quảng cáo liên quan sẽ xuất hiện ở đầu trang kết quả tìm kiếm. Trong khi đó, Facebook cung cấp cho người dùng một nền tảng để kết nối với bạn bè và gia đình, đồng thời kiếm tiền bằng cách bán không gian quảng cáo trên News Feed, Stories và các vị trí khác.
Mô hình kinh doanh nhượng quyền (Franchise)
Nhượng quyền thương hiệu (Franchise) là một hình thức kinh doanh mà một doanh nghiệp (gọi là bên nhượng quyền) cấp phép cho một cá nhân hoặc tổ chức khác (gọi là bên nhận nhượng quyền) được sử dụng thương hiệu, sản phẩm, dịch vụ, quy trình kinh doanh, và các tài sản trí tuệ khác của mình để kinh doanh tại một địa điểm hoặc khu vực cụ thể.
Chắc hẳn bạn đã bắt gặp các cửa hàng McDonald’s, KFC, hay Circle K ở khắp nơi? Đó chính là ví dụ điển hình của mô hình nhượng quyền. Mỗi cửa hàng đó thực chất là một đơn vị kinh doanh độc lập, nhưng đều sử dụng thương hiệu, công thức, và cách thức hoạt động giống nhau.
Nhìn chung, mỗi mô hình có ưu và nhược điểm riêng, và doanh nghiệp có thể linh động kết hợp nhiều mô hình để tối ưu hóa hiệu quả. Ví dụ, một công ty SaaS có thể áp dụng cả mô hình đăng ký và Freemium để thu hút khách hàng và tăng doanh thu.
>> Tìm hiểu thêm: Chinh phục khách hàng tiềm năng với mô hình RFM
Cách lựa chọn mô hình kinh doanh hiệu quả cho doanh nghiệp
Lựa chọn mô hình kinh doanh phù hợp là một quyết định chiến lược quan trọng, ảnh hưởng lớn đến sự phát triển và thành công của doanh nghiệp. Quá trình này cần xem xét nhiều yếu tố quan trọng, từ ngành nghề, thị trường mục tiêu, nguồn lực hiện có đến chiến lược dài hạn.
Phân tích ngành nghề và thị trường
Các ngành khác nhau sẽ có đặc điểm kinh doanh riêng biệt, ảnh hưởng đến mô hình kinh doanh. Ví dụ, ngành công nghệ thường áp dụng mô hình Freemium hoặc Subscription, trong khi ngành bán lẻ thường chọn Direct Sales hoặc E-commerce.
Bên cạnh đó, nhà quản trị cần xác định nhu cầu của khách hàng và xu hướng tiêu dùng để chọn mô hình đáp ứng tốt nhất. Ví dụ, thị trường có nhu cầu cao về tiện lợi sẽ phù hợp với mô hình Platform hoặc E-commerce.
Xác định giá trị cốt lõi
Giá trị cốt lõi mà doanh nghiệp mang lại sẽ quyết định cách doanh nghiệp tiếp cận và cung cấp cho khách hàng. Nếu sản phẩm là duy nhất hoặc mang tính độc quyền, mô hình Direct Sales hoặc Franchise có thể phù hợp.
Đặc điểm phân khúc khách hàng
Hãy xác định đối tượng khách hàng mục tiêu là cá nhân, doanh nghiệp nhỏ hay tổ chức lớn. Chẳng hạn, mô hình Subscription phù hợp với cá nhân thường xuyên sử dụng dịch vụ (Netflix, Spotify), trong khi Direct Sales lại phù hợp với sản phẩm cần tư vấn trực tiếp.
Nếu khách hàng mục tiêu có khả năng chi trả thấp, doanh nghiệp có thể cân nhắc mô hình Freemium để thu hút lượng lượng người dùng lớn.
Quản lý nguồn lực hiện có
Một doanh nghiệp khởi nghiệp với nguồn vốn hạn chế có thể lựa chọn mô hình Platform, tận dụng nguồn lực bên ngoài như Airbnb hay Uber. Ngược lại, doanh nghiệp có nguồn lực lớn có thể chọn mô hình Manufacturing hoặc Wholesale.
Yếu tố công nghệ và khả năng đổi mới
Công nghệ là yếu tố quan trọng trong việc lựa chọn mô hình kinh doanh hiện đại. Với các doanh nghiệp định hướng theo mô hình E-commerce hay Platform, cần tận dụng, khai thác triệt để Internet và các công cụ số.
Nếu doanh nghiệp tập trung vào khả năng đổi mới liên tục, mô hình Subscription hoặc Freemium có thể hỗ trợ việc phát triển và cải tiến sản phẩm liên tục để duy trì sự hấp dẫn với khách hàng.
Cấu trúc chi phí và dòng doanh thu
Mỗi mô hình có cơ cấu chi phí khác nhau. Doanh nghiệp cần cân nhắc liệu mô hình đó có phù hợp với ngân sách và khả năng quản lý chi phí của mình không. Bên cạnh đó, hãy cân nhắc mô hình nào phù hợp với mục tiêu, định hướng doanh nghiệp và đem lại dòng doanh thu ổn định nhất.
Chiến lược dài hạn
Cân nhắc tới chiến lược dài hạn của doanh nghiệp chưa bao giờ là một yếu tố xa vời. Nếu mục tiêu là mở rộng nhanh chóng, mô hình Platform hoặc Franchise là lựa chọn khả thi vì chúng dựa trên sự tham gia của bên thứ ba và nguồn lực bên ngoài.
Trong khi đó, nếu doanh nghiệp tập trung vào xây dựng thương hiệu mạnh, mô hình Direct Sales hoặc E-commerce sẽ giúp kiểm soát tốt hơn trải nghiệm khách hàng.
Cạnh tranh và thị trường ngách
Nếu thị trường có mức độ cạnh tranh cao, doanh nghiệp cần chọn mô hình giúp tối ưu hóa chi phí hoặc khác biệt hóa sản phẩm. Trong các thị trường ngách, mô hình Direct Sales hoặc Custom Solutions có thể hiệu quả hơn, vì nó cho phép đáp ứng tốt các yêu cầu cụ thể.
Khám phá mô hình kinh doanh hiệu quả cho doanh nghiệp
Sự thành công của các “gã khổng lồ” công nghệ như Google, Amazon hay Uber là minh chứng rõ ràng cho sức mạnh của một mô hình kinh doanh đột phá. Vậy doanh nghiệp của bạn sẽ tạo ra một mô hình kinh doanh như thế nào để cạnh tranh và giành được thị phần?
Liệu đó sẽ là một mô hình kinh doanh truyền thống hay một mô hình kinh doanh hoàn toàn mới, tận dụng các công nghệ số? Hãy luôn nhớ rằng, mô hình kinh doanh không phải là một công thức cố định mà là một quá trình sáng tạo và đổi mới liên tục!
